Quelques
informations sur le chapitre 1 de l’édition polonaise de la biographie de
Chopin par Maurice Karasowski
Classement : biographie ; Nicolas Chopin
Ceci est une annexe de la page Maurice
Karasowski biographe de Chopin 3, consacrée à son livre Fryderyk Chopin Życie - Listy –
Dzieła (Varsovie, 1882).
Je présente ici le chapitre 1, qui
concerne principalement Nicolas Chopin, en liaison avec l'étude
du chapitre 1 de l’édition allemande de 1878.
Je propose un résumé avec
citations des passages pertinents pour le sujet, puis une analyse des points les
plus intéressants.
Résumé
et citations
Sont indiqués en gras :
*dans le texte polonais, les passages qui diffèrent
nettement du texte allemand de 1878 ;
*dans la traduction, les informations biographiques
nouvelles ou corrigées.
Sont soulignés les passages non traduits du texte polonais.
1)
Karasowski commence ainsi (page 5) : « W drugiej połowie 1787 roku, kraj nasz
przedstawiał obraz niezwykłego ruchu umysłowego. » (« Dans la
seconde moitié de 1787, notre pays présentait un aspect inhabituel d’agitation
intellectuelle. »). Il explique la situation géopolitique de l’année
1787, puis les mouvements qui ont lieu dans le pays, notamment à Varsovie.
Il
en vient à Nicolas Chopin (page 8) :
« Pomiędzy snującym się tłumem, po znaczniejszych ulicach miasta,
przechadzał się młody cudzoziemiec, Francuz, dopiero co z zagranicy przybyły.
Wszystko na co patrzył, wydawało mu się niezmiernie ciekawem o oryginalnem,
począwszy od ubiorów mieszczan, aź do okazałych strojów możniejszej szlachty.
Cudzoziemcem tym, był Mikołaj Chopin, ojciec przyszłego znakomitego
fortepianisty.
Mikołaj Chopin urodzil się 17 kwietnia 1770 r. w Nancy, w księstwie
lotaryngskiem. »
Traduction
« Au milieu de la foule qui marchait (?) dans les rues
les plus importantes de la ville, se trouvait un jeune étranger, un Français,
arrivé depuis peu d’au-delà des frontières. Tout ce qu’il regardait, lui
apparaissait extrêmement curieux et original, des vêtements des citadins,
jusqu’aux tenues imposantes des nobles les plus puissants*.
Cet étranger était Nicolas Chopin, père du futur célèbre
pianiste.
Nicolas Chopin était né le 17 avril 1770 à Nancy, dans le
duché de Lorraine. »
Note
*Dans la version allemande de 1878, il spécifie que, à cette
époque, les Polonais portent encore souvent le « costume national »,
et non pas une tenue à l’occidentale.
2)
Il évoque le règne de Stanislas Leszczynski en Lorraine,
puis :
« Kiedy Mikołaj Chopin przyszedł na świat, wspomnienie tego króla
filozofa, żyło jeszcze w świeżej wszystkich tamtejszych mieszkańców pamięci.
Chopin, jak wielu innych ukształceńszych Lotaryńczyków, znał [Page 9] poczęści
ostatnie dzieje Polski, której zawdzięczali panującego nad swym małym krajem
nieszczęśliwego monarchę; marzył o tem, ażeby kiedy zwiedzić ją i przyjrzeć
się bliżej narodowi, co chociaż nieoględny na własne dobro, chętnie jednak
pierś swoją nadstawiał dla dobra i ocalenia innych. Sposobność wkrótce się
nadarzyła.
Założył podówczas w
Warszawie pewien Francuz fabrykę tabaki. Gdy zażywanie jej poczęło wchodzić w
modę i coraz szerzej upowszechniać, właściciel zadowolony z pomyślnego obrotu
przedsięwzięcia, wezwał współrodaka swojego Mikołaja Chopina do pomocy,
powierzając mu prowadzenie ksiąg rachunkowych. Oto był powód przybycia jego do
Waszawy (1 : Pamiętniki Fryderyka hr.
Skarbka).
Niebawem zrozumiał Chopin, iż znajomość języka miejscowego jest mu
niezbędnie potrzebną, jeżeli chce dokładnie poznać obyczaje narodu; począł więc
pracować w tym względzie nad sobą i w niedługim czasie znaczne uczynił postępy.
Niedługo, bo w dniu 6 października 1788 r., nastąpiło otwarcie wiekopomnego
sejmu. »
Traduction
« Lorsque Nicolas Chopin vint au monde, le souvenir de
ce roi philosophe vivait encore tout frais dans la mémoire des habitants de
l’endroit. Chopin, comme beaucoup de Lorrains éduqués,
connaissait […>p. 9…] en partie l’histoire récente de la Pologne, à
laquelle ils étaient reconnaissants du malheureux monarque qui avait régné sur
leur petit pays ; il rêvait d’aller la visiter et de voir de plus près la
nation, qui sans jamais considérer son propre bien, s’offrait cependant
volontiers pour le bien et le salut des autres. L’occasion se présenta bientôt.
A cette époque, un
certain Français avait fondé une manufacture de tabac. Quand l’usage commença à
devenir à la mode et à se diffuser de plus en plus largement, le propriétaire,
satisfait du tour favorable de l’entreprise, appela pour l’aider son
compatriote Nicolas Chopin, lui confiant la tenue des livres de compte. C’est
là la cause de sa venue à Varsovie (Note de bas de page : Mémoires de Frédéric Skarbek).
Très vite, Chopin comprit que la connaissance de la langue
du pays lui était indispensable, s’il voulait convenablement comprendre les
coutumes nationales ; il commença alors à se former à cela, et en peu de
temps, fit des progrès significatifs. Peu
de temps, puisque le 6 octobre 1788, eut lieu l’ouverture de la diète
impérissable. »
Revenant à la période de la Diète de Quatre ans, il indique
que :
« W wolniejszych chwilach od obowiązkowych zajęć, Mikołaj Chopin biegł
chętnie do izby sejmowej, dla przysłuchiwania się mowom wybitniejszych jej
członków; wiedział już bowiem, iż tam rozstrzygały się losy kraju, iż kładziono
podwaliny, na których miały się wznosić nowe i odpowiedniejsze duchowi czasu
narodowego życia warunki.
Mikołaj był także świadkiem ważniejszych politycznych w Warszawie
uroczystości; [Page 11] największe atoli wrażenie uczyniło na nim proklamowanie
nowej konstytucyi w dniu 3 maja 1791 r. »
Traduction
« Dans les moments de liberté que lui laissaient ses
obligations professionnelles, Nicolas Chopin venait volontiers à la maison de
la Diète, afin d’écouter les discours de ses membres les plus éminents ;
il savait déjà en effet que là, se jouaient les destinées du pays, se
mettaient en place les fondations sur lesquelles devaient s’appuyer les
conditions nouvelles et [odpowiedniejsze duchowi czasu] de la vie de la nation.
Nicolas fut aussi témoin des principales célébrations
politiques à Varsovie ; mais l’impression la plus grande qu’il reçut vint
de la proclamation de la nouvelle constitution le 3 mai 1791. »
Après avoir évoqué le déroulement cette journée du 3 mai, il
ajoute :
« Mikołaj Chopin, kilkoletnim pobytem w kraju tak dalece przyrósł już do
społeczności pośród której żyć mu przyszło, że serdeczny brał udział w objawach
radości, jakich wielki ten fakt był powodem. I w najpóźniejszych latach życia
jego, wspomnienie tej chwili ne wychodziło mu z pamięci. Lubił dzieciom i
przyjaciołom swoim opowiadać o tym dniu uroczystym, o zapale i uniesieniu
narodu, któremu się zdawało, iż wzmocniwszy rząd, zrównawszy wobec prawa [Page
12] wszystkie stany, uchwaliwszy na obronę kraju 100.000 wojska, będzie już
odtąd panem przyszłości swojej! »
Traduction
« Nicolas Chopin, du fait d’un séjour de plusieurs
années dans le pays, adhérait si fort à la société dans laquelle il était venu
vivre, qu’il prenait chaleureusement part aux manifestations de joie, dont ce
grand événement était la cause. Et dans les années les plus avancées de sa vie,
le souvenir de ce moment ne lui était pas sorti de la mémoire. Il aimait parler
à ses enfants et à ses amis de ce jour solennel, de l’enthousiasme et du
ravissement du peuple, qui se rendait compte que, ayant renforcé le
gouvernement, ayant rendu égaux devant la loi [p. 12] tous les états [de la société], ayant
voté pour la défense du pays [une armée de] 100 000 soldats, il était désormais maître de
son futur ! »
5)
Il évoque les problèmes consécutifs (notamment économiques)
de la Pologne en 1792-1793 (>Page 13) :
« [...] pozbawiając wielu ludzi możności zarobkowania, utrzymania życia. W takiem też położeniu znałazł się nagle Mikołaj
Chopin, gdyż fabrykę tabaki w której pracował, z powyższych powodów zamknąć
musiano. Nie pozostawało mu nie innego do czynienia, jak opuścić kraj;
właśnie gdy się zabierał to uczynić, wpadł w chorobę i musiał pozostać na jakiś
czas w Warszawie.
Następnie w r. 1794. był świadkiem oblężenia stolicy przez Prusaków, wszedł
nawet w szeregi gwardyi narodowej, biorąc czynny udział w obronie kraju. Kiedy
po zniesieniu wojska polskiego pod Maciejowicami i wzięciu do niewoli ciężko
rannego Kościuszki, przeważne siły nieprzyjacielskie pod dowództwem Suworowa
zbliżyły się pod Pragę, Mikołaj Chopin był już setnikiem* gwardyi narodowej.
Wysłany z kompanią swoją do pełnienia służby na Pradze, byłby tam niechybnie
śmierć znalazł, gdyby nie to, iż na parę godzin przed jej zdobyciem, został
przez inny oddział zluzowany. »
Traduction
« […] beaucoup de gens se
trouvant démunis de la possibilité de gagner de l’argent pour vivre. Nicolas Chopin se trouva soudain dans une
telle situation, quand en raison des causes mentionnées précédemment, la
manufacture de tabac dut fermer. Il ne lui restait plus rien d’autre à
faire que de quitter le pays ; précisément alors qu’il s’apprêtait à le
faire, il tomba malade et dut rester quelque temps à Varsovie.
Ensuite, en 1794, il était présent
lors du siège de la capitale par les Prussiens, entra même dans les rangs de la
Garde nationale, prenant une part active à la défense du pays. Quand après
l’élimination de l’armée polonaise près de Maciejowice et la capture de
Kosciuszko sévèrement blessé, les forces ennemies supérieures en nombre, sous
le commandement de Souvorov, s’approchèrent de Praga, Nicolas Chopin était déjà
centenier* de la Garde nationale. Envoyé avec sa compagnie en service à Praga,
il aurait trouvé là une mort assurée, si ce n’est que quelques heures avant la
conquête de ce faubourg, il fut relevé par un autre détachement. »
6)
Juste après la défaite de la Pologne et l’occupation de
Varsovie par la Prusse, (>Page 14) :
« I znowu Mikołaj Chopin świadek ostatnich klęsk narodu, z boleścią w sercu
wybierał się z powrotem do Francyi, lecz nim jeszcz zdołał powtórnie puścić się
w podróż, powtórnie ciężko zachorował. Pozostał tedy w Warszawie, utrzymując
się z dawania lekcyj języka francuskiego. Gdy później nieraz pytano go, czy nie
myśli już o powrocie do Francyi, zwykł był odpowiadać: "Próbowałem dwa
razy to uczynić i zachorowawszy, o mało życia nie straciłem. Widać, iż
przeznaczenie chce, ażebym pozostał już w Polsce na zawsze. Zgadzam sie z wolą
Opatrzności i zostaję".
Zdarzyło się, że właśnie w
owe czasy pani starościna Łączyńska potrzebowała dla swoich dzieci nauczyciela
języka francuskiego. Przypadkiem poznała Mikołaja, a ujęta jego wykształceniem i przyzwoitem obejściem,
ofiarowała mu u siebie na wsi miejsce
guwernera, które on bez wahania przyjął. Odtąd więc rozpoczął Chopin zawód
pedagogiczny, łączący go następnie tak ściśle ze społecznością i krajem. W domu starościny, miał on za uczniów dwóch
jej synów i dwie córki, z których młodsza Marya, wówczas około 14 lat wieku
mieć mo- [Page 15] gąca, rzadką odznaczała się pięknością. Poślubiona
Walewskiemu, stała się później oblubienicą ówczesnego władcy Europy Napoleona I
i matką hrabiego Colonna Walewskiego, znanego ministra stanu za czasów drugiego
cesarstwa we Francyi.
W początkach bieżącego stulecia, widzimy Mikołaja przebywającego w
Żelazowej woli pod Sochaczewem, w domu hr. Skarbkowej, w charakterze guwernera
przy jej starszym synu Fryderyku. Zasłużony ten pisarz na polu literatury
ojczystej, nie miał dosyć słów uznania dla nauczyciela, któremu zawdzięczał
pierwsze swoje naukowe wykształcenie. Chopin jako moralny i poczciwy człowiek,
poświęciwszy się wychowaniu młodzieży polskiej, nie myślał nigdy przekształcać
jej na Francuzów, lub wpajać w nią zasady we Francyi panujące, jak to wszyscy
prawie jego współziomkowie mieli zwyczaj u nas w kraju czynić. Owszem
"szanując Polaków" - powiada Skarbek - "i wdzięczny będąc ziemi
i ludziom, między którymi gościnne znalazł przyjęcie i odpowiedni sposób
utrzymania życia, wypłacał się szczerze z obowiązków wdzięczności, sumiennem
kształceniem ich potomków na użytecznych obywateli (1 Pamiętniki tegoż)."
[Page 16] Słowa powyższe dają najlepsze wyobrażenie o charakterze i prawości
zasad, jakiemi się Chopin w ciągu swojego życia jako pedagog odznaczał.
Przyjazne stosunki z rodziną Skarbków tem więciej jeszcze wzmocnione
zostały, ile że w domu ich poznał i pokochał pannę Justynę Krzyżanowską, a 1806
r. połączył się z nią węslem małżeńskim. Bóg pobłogosławił ten związek trzema
córkam i synem, trzymanym do chrztu przez hr. Fryderyka Skarbka i dlatego tem
imieniem nazwanym. »
Traduction
« Et de nouveau Nicolas Chopin, témoin des derniers
malheurs du peuple, la douleur au cœur, s’apprêtait à un retour en France, mais
avant même qu’il ait réussi à se mettre en route, tomba encore une fois gravement malade. Il resta à Varsovie, vivant en donnant des leçons de
langue française. Lorsque plus tard on lui demandait s’il ne pensait pas
encore à revenir en France, il avait l’habitude de répondre : « J’ai
essayé deux fois de le faire, et étant tombé malade, [c’est tout juste si je ne
perdis pas la vie]. Je vis que le destin voulait que je reste encore en Pologne
pour toujours. Je suis en accord avec la volonté de la Providence et je
reste. »
Il advint que
précisément à cette époque Madame la starostina Łączyńska avait besoin
pour ses enfants d’un professeur de langue française. Elle avait par hasard fait
la connaissance de Nicolas, et, attirée par son éducation et ses [bonnes] manières lui proposa une place de précepteur dans sa demeure de
campagne, qu’il accepta sans hésitation. Chopin débuta alors sa carrière de
pédagogue, qui le rattacha ensuite si étroitement à la société et au pays. Dans la maison de la starostina, il avait
pour élèves ses deux fils et ses deux filles, dont la jeune Marie, alors âgée d’environ
14 ans, se distinguait par sa beauté. Marié à Walewski, elle devint plus tard
l’amante du maître de l’Europe Napoléon Ier et la mère du comte Colonna
Walewski, célèbre ministre d’Etat à l’époque du Second empire en France.
Au commencement de ce siècle, nous voyons Nicolas vivant à
Zelazowa Wola près de Sochaczew, dans la maison de la comtesse Skarbek, dans la
fonction de précepteur de son fils aîné Frédéric. Cet écrivain reconnu dans le
domaine de la littérature nationale n’eut pas assez de mots de reconnaissance
pour le professeur auquel il devait la première formation scientifique. Chopin
comme homme moral et honnête, qui s’est consacré à la formation de la jeunesse
polonaise, ne pensait jamais à l’éduquer comme les Français, ni à lui inculquer
les principes qui régissaient la France, comme presque tous ses compatriotes
avaient coutume de le faire dans notre pays. « Estimant les
Polonais » – écrit Skarbek – « et étant reconnaissant à un pays et à
des gens, chez qui il avait trouvé un accueil hospitalier et un
moyen convenable de gagner sa vie, il s’acquitta envers eux
sincèrement de son devoir de reconnaissance, par la scrupuleuse éducation de
leurs héritiers en tant que citoyens utiles. (Note de bas de page : Mémoires, du même) ».
[p. 16] Ces mot donnent la meilleure idée de sa nature et de la droiture
de ses principes, par lesquelles Chopin se distingua comme pédagogue dans le
cours de sa vie.
Les relations amicales avec la famille Skarbek devinrent de
plus en plus fortes, au point que dans leur maison il fit la connaissance et
tomba amoureux de Mademoiselle Justyna Krzyżanowską et, en 1806, s’unit à elle par les liens du mariage.
Dieu bénit cette union par trois filles et un fils, tenu pour le baptême par le
comte Frédéric Skarbek et pour cette raison nommé de la même façon que lui. »
7)
Il évoque la naissance du duché de Varsovie et le retour de
la comtesse Skarbek à Varsovie (>Page 17) :
« Chopin oczywiście towarzyszył jej z rodziną swoją i oto po wielu
latach oddalenia, ujrzał się napowrót pośród murów, które kiedyś miał szczęście
bronić własną piersią*. Na skutek przedstawienia Lindego, rektora Liceum
warszawskiego, Mikołaj Chopin od dnia 1 października 1810 roku, został
mianowany profesorem języka francuskiego przy tejże instytucyi, gdzie
pozostawał lat 21, czyli do jej zamknięcia. W dniu 1 stycznia 1812 r. powołano
go także do wykładania tego samego przedmiotu w nowo założonej szkole artyleryi
i inżynierów, tudzież w szkole aplikacyjnej. Jeszcze w roku 1835, Mikołaj
mianowany został członkiem komitetu egzanimującego do oceniania kwalifikacyi
kandydatów ubiegających się o posady nauczycielskie w szkołach publicznych; w
ostatku był także profesorem Akademii duchownej rzymsko-katolickiej.
Podupadłszy jednak znacznie na siłach, podał się w lat kilka później do
emerytury u zupełne wycofał się z słuźby publicznej. [...> Page 18...]
Otoczony troskliwą opieką rodziny, zmarł Mikołaj 3 maja 1844 r., mają lat wieku
74. »
Traduction
« Chopin, bien entendu, l’accompagna avec sa famille,
et voici qu’après de nombreuses années d’éloignement, il se voyait de retour
dans les murs qu’il avait eut jadis le bonheur de défendre de sa propre
personne*. Effet de la recommandation de Linde, directeur du Lycée de
Varsovie, Nicolas Chopin, à partir du 1° octobre 1810, fut nommé professeur de
langue française dans cette institution, où il resta 21 ans, soit jusqu’à sa
fermeture. Le 1° janvier 1812, il reçut aussi l’enseignement de la même
discipline à l’Ecole d’artillerie et du génie nouvellement créée, de même
qu’à l’Ecole d’application. Encore en 1835, Nicolas fut nommé membre de la
commission d’examen de l’aptitude des candidats postulant à des fonctions
d’enseignement dans les écoles publiques, et finalement il fut aussi professeur au séminaire catholique. Cependant, ses forces ayant notablement diminué, il
sollicita quelques années plus tard sa mise à la retraite et s’éloigna
complètement du service public. [...>
Page 18...]. Entouré des soins attentifs de sa famille, Nicolas mourut
le 3 mai 1844, âgé de 74 ans. »
*Note : en polonais, est utilisé un mot qui signifie
« poitrine ».
8)
La fin du chapitre est consacré aux membres de sa famille, à
ses amis et collègues, notamment aux deux principaux professeurs de Frédéric, Źywny
et Elsner.
Analyse
Certains passages sont quasi identiques dans la
version polonaise et dans la version allemande, mais on note deux différences
fondamentales, expressément liées à la lecture des Mémoires de Frédéric Skarbek.
1) la manufacture de tabac de Varsovie
La venue de Nicolas Chopin en Pologne n’est plus
liée à l’engagement par la starostina Łączyńska, mais à l’appel d’un
Français, fondateur d’une manufacture de tabac à Varsovie : « A cette
époque, un certain Français avait fondé une manufacture de tabac. Quand l’usage
commença à devenir à la mode et à se diffuser de plus en plus largement, le
propriétaire, satisfait du tour favorable de l’entreprise, appela pour l’aider
son compatriote Nicolas Chopin, lui confiant la tenue des livres de compte.
C’est là la cause de sa venue à Varsovie (1 : Mémoires de Frédéric Skarbek) »
Sur ce point, Karasowski utilise la phrase suivante de Frédéric
Skarbek : « Chopin przybył
do Polski jeszcze przed rewolucyą francuzką, jako pisarz czy rachmistrz przy
fabryce tabacznej, przez rodaka swego w Warszawie zalożonej. » (« Chopin était venu en
Pologne dès avant la révolution française, comme secrétaire et comptable à
la manufacture de tabac, fondée par un sien compatriote à Varsovie. »).
Karasowski brode donc pas mal par rapport à l’énoncé de Skarbek, qui n'attribue pas à ce « Français » de rôle dans l’engagement de Nicolas.
Karasowski brode donc pas mal par rapport à l’énoncé de Skarbek, qui n'attribue pas à ce « Français » de rôle dans l’engagement de Nicolas.
2) L’engagement chez la starostina
Il la situe (pas précisément) dans la période qui suit le
Troisième partage de la Pologne, sans référence particulière, mais il doit
tenir compte du fait que Skarbek indique que Nicolas était employé par la
starostina et que c’est là que Ludwika Skarbek l’avait rencontré et engagé à
son tour.
Une autre différence avec la version allemande est que,
cette fois, il évoque Marie Walewska (sans doute aussi à la suite de Frédéric Skarbek).
Sur les autres points, voir la page consacrée à la version
allemande du chapitre.
Création : 25 juin 2013
Mise à jour : 4 avril 2014
Révision : 25 août 2017
Auteur
: Jacques Richard
Blog :
Sur Frédéric Chopin Questions historiques et biographiques
Page :
Lien : http://surfredericchopin.blogspot.fr/2013/06/m-karasowski-3-ledition-polonaise.html
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire