Quelques informations sur le chapitre 1 de la biographie de
Chopin par Marcel Szulc
Classement : biographie ; Nicolas Chopin
Ceci est la suite de la page Marcel Szulc biographe de Chopin, consacrée à cet auteur et à son livre Fryderyk Chopin i jego utwory muzyczne (Poznań,
1873).
Je reproduis ici la partie du chapitre 1 consacrée à Nicolas
Chopin (pages 15 à 17) ; le reste du chapitre concerne ses filles, Ludwika (p.
17-18), Izabella (p. 18-19), Emilia (p. 19-21), suivi de la traduction
Texte polonais
Sont indiqués en gras les énoncés que l’on retrouve dans
les ouvrages de Maurice Karasowski, FriedrichChopin (1877) et Fryderyk
Chopin (1882) ; sont soulignés les passages non traduits.
« [page 15]
W roku 1787
przybył z Nancy, miasta Lotaryngii, do Polski młodzian siedmnastoletni, by z
bliska i naocznie poznać kraj i naród, z którego łona wyszedł był król filozof,
nieszczęśliwy Stanisław Leszczyński, na dożywotnim po niefortunnych w kraju
kolejach osadzony tronie. Pamięć tego monarchy Lotaryńczycy z wdzięcznością
zachowywali, imię jego z czcią i błogosławieństwem wymawiali. Nie dziw przeto,
że młodego Francuza owładnęła szczera chęć i gorące pragnienie poznania
dokładniejszego Polski. Młodzian ten zwał się Mikołaj Chopin*). Chwila
przybycia jego przypadła na czas sejmu czteroletniego, i była porą nadziei i
uniesień radosnych, bo naród ocknąwszy się z wiekowego uśpienia odradzał się
politycznie, by zająć odpowiednie stanowisko w gronie państw europejskich. - Krótkie
to było marzenie, złudne nadzieje. Wkrótce przemoc brutalska i postronnych
zmowy stłumiły w zarodzie szlachetne wysilenia. - Młody Mikołaj, bądź tęsknotą
trawiony, bądź zniechęcony widokiem bezprawiów, gwałtów i okrucieństw, jakich
się barbarzyński najezdnik względem
*)Inne podanie
niesie, że Chopin był potokiem dworzanina polskiego, który przeniósłszy się z
Leszczyńskim do Lotaryngii, przybrał tamże nazwisko francuskie.
[Page 16]
zwyciężonych
dopuszczał, do stron rodzinnych wrócić postanowił. - Dwukrotnie się do powrotu
zabierał; ale zawsze, czy to skutkiem trafu, czy zrządzeniem Opatrzności, na
samém wyjesdném, na saméj Polski granicy, w niebezpieczną i ciężką zapadając
niemoc, zostawać musiał w ziemi łez i ucisku. Nareszcie pogodziwszy się z
losem, a raczéj ulegając wyższéj niebios woli, postanowił dzielić dolę tych,
którzy go tak gościnnie przyjęli i tak serdecznie przytulili. Nie długo czekał
na sposobność okazania, że ofiarą życia gotów spłacić dług wdzięczności, zaciągnięty
względem przybranéj ojczyzny. W czasie bowiem oblężenia Pragi mianowany
setnikiem pełnił z swym oddziałem służbę wojskową, i gdyby kilka godzin przed
zdobyciem tego przedmieścia nie był zluzowanym, nie ulega wątpliwości, iż wraz
z tysiącami innych obrońców na wałach okrutną byłby poległ śmiercią*).
Człowiek z tak niepospolitém, jak on, wykształceniem, posiadający dokładną znajomość języka francuskiego i jego literatury, przytém uprzejmy, miły, w obejściu słodki, musiał niebawem odpowiednie swym zdolnościom znaleść pomieszczenie. Najzamożniejsze rodziny polskie prosiły go, aby przyjął u nich posadę nauczyciela domowego, jak np. dom starościny Łączyńskiéj w Czerniejewie, a późniéj dom hr. Skarbkowéj, gdzie przyjął miejsce guwernera przy młodym Fryd. hr. Skarbku, tak zaszczytnie znanym w dziejach piśmiennictwa polskiego**). W czasie pobyta u téj rodziny poznał w r. 1806 pannę zacnego, acz nie bogatego rodu, Justynę Krzyżanowską i pojął ją za żonę***).
Człowiek z tak niepospolitém, jak on, wykształceniem, posiadający dokładną znajomość języka francuskiego i jego literatury, przytém uprzejmy, miły, w obejściu słodki, musiał niebawem odpowiednie swym zdolnościom znaleść pomieszczenie. Najzamożniejsze rodziny polskie prosiły go, aby przyjął u nich posadę nauczyciela domowego, jak np. dom starościny Łączyńskiéj w Czerniejewie, a późniéj dom hr. Skarbkowéj, gdzie przyjął miejsce guwernera przy młodym Fryd. hr. Skarbku, tak zaszczytnie znanym w dziejach piśmiennictwa polskiego**). W czasie pobyta u téj rodziny poznał w r. 1806 pannę zacnego, acz nie bogatego rodu, Justynę Krzyżanowską i pojął ją za żonę***).
*) Karass I.
**) Wojcicki
Cment. Powązk. (II, 125).
***) Umarła ta
zacna niewiasta 2go Października 1861 i pochowaną została obok męża. Z
rezygnacyą cichą, lubo widocznie bolesną znosiła stratę po stracie: syna, męża
i córki. Żądała, aby ją ubożuchno ubraną na wieczną podróż jak najskromniéj do
grobu odwieziono. (Ruch muzyczny rok
1861 pag. 654)
[Page 17]
Przeniesieny potém w r.
1810 jako professór języka francuskiego do nowo założonego Lyceum
Warszawskiego, zostawał w niém aż do
zamknięcia téj szkoły. Prócz tego od r. 1820 objąwszy posadę w szkole aplikacyjéj
wojskowéj, a wreszcie w akademii duchownéj rzymsko-katolickiéj, spędził resztę
dni w zaciszu domowém, utrzymując się w końcu z szczupłéj emerytury aż do zgonu
w r. 1844. Żyje po dziś dzień nieliczna gromadka posiwiałych uczniów M.
Chopina, pamiętających imię jego z czcią i rozrzewnieniem.
Stadłu temu Bóg w
prawdziwém znaczeniu tego wyrazu pobłogosławił, obdarzywszy je nie mieniem i
doczesnemi dobrami, ale czworgiem dziatek, z których każde odznaczało się
wysokiemi zdolnościami i wielkiemi zaletami umysłu i serca, a jedno imię
rodziny kiedyś wiekopomną miało okryć sławą. »
Traduction
Entre crochets : ajouts au texte d'origine
[?] : traduction hypothétique
[??] : passage non traduit
« [page 15]
En 1787, un jeune homme âgé de dix-sept ans arriva en Pologne, venant de la ville lorraine de Nancy, afin de connaître de près et de ses propres
yeux le pays et la nation, du sein duquel était venu un roi philosophe, le
malheureux Stanislas Leszczynski, placé à titre personnel sur le trône [de Lorraine] suite à ses infortunes dans son pays. Les Lorrains conservaient le souvenir de ce
monarque avec reconnaissance, ils prononçaient son nom avec respect et
en le bénissant. Il n’est donc pas étonnant que le jeune Français ait été dominé
par le désir sincère et la volonté brûlante d’une connaissance plus précise
de la Pologne. Ce jeune homme s’appelait Nicolas Chopin*. Le moment de son
arrivée tomba à l’époque où avait lieu la Diète de Quatre ans, qui fut une période
d’espoir et d’enthousiasme joyeux, car la nation, sortie d’un sommeil
séculaire, renaissait sur le plan politique pour occuper une situation
appropriée dans l’ensemble des Etats européens. – Ce fut un rêve de courte
durée, ce furent des espoirs trompeurs. Très vite, la violence brutale et les
conspirations de certains individus [?], annulèrent dès l’origine des efforts
pleins de noblesse [?]. – Le jeune Nicolas, soit touché par la nostalgie, soit
découragé par le spectacle des injustices [?], des violences et des cruautés, qu’un
agresseur [?] barbare commettait envers
* Un autre récit [?]* rapporte que Chopin était le descendant
d’un courtisan polonais, qui, étant venu en Lorraine avec Leszczynski, y adopta
un nom français.
Note
*récit : en polonais, podanie (= actuellement, « requête », « pétition », « supplique », « mythe » ; point de traduction à préciser)]
*récit : en polonais, podanie (= actuellement, « requête », « pétition », « supplique », « mythe » ; point de traduction à préciser)]
[Page 16]
les
vaincus, décida de revenir auprès de sa famille. – Par deux fois il se prépara
à partir ; mais toujours, soit par l’effet du hasard, soit par une décision de
la Providence, durant son voyage même, à la frontière de la Pologne même,
tombant dans une faiblesse grave et dangereuse, il dut rester sur cette terre
de larmes et d’oppression. S’étant finalement accordé avec le destin, ou plutôt
se soumettant à la haute volonté céleste, il décida de partager le sort de ceux
qui l’avaient accueilli de façon si hospitalière et hébergé de façon si
cordiale. Enrôlé au service de son pays adoptif, il n’attendit pas longtemps
l’occasion de montrer qu’il était prêt à payer du sacrifice de sa vie sa dette
de reconnaissance. A l’époque en effet du siège de Praga, nommé centenier, il
accomplit avec son détachement son service militaire, et s’il n’avait pas été
relevé quelques heures avant l’assaut contre ce lieu, il n’y a pas de doute
que, comme des milliers d’autres défenseurs, il aurait subi une mort cruelle* sur
les murailles.
Un homme comme lui, pourvu d’une éducation si peu commune, ayant
une connaissance précise de la langue et de la littérature françaises, de
surcroît [?] affable, aimable et doux dans ses façons d’être, devait rapidement
trouver un endroit pour utiliser ses capacités avec compétence. De très
puissantes familles polonaises le prièrent d’accepter chez elles une place de
professeur à domicile, comme par exemple la starostina Łączyńska à
Czerniejewo, et plus tard chez la comtesse Skarbek, chez qui il occupa la place de
précepteur du jeune comte Frédéric, si honorablement connu dans l’histoire
de la littérature polonaise**). Durant son séjour dans cette famille, il fit en
1806 la connaissance d’une demoiselle de lignage noble, bien que modeste,
Justyna Krzyżanowska, et la prit pour épouse***).
** Wojcicki, Le Cimetière de Powązki (II, 125) [il s'agit d'un ouvrage]
***) Cette noble dame mourut le 2 octobre 1861 et fut
inhumée près de son mari. Avec une douce, mais manifestement douloureuse résignation, elle subit deuil après deuil : son fils, son mari et sa fille. Elle réclama qu’on l’emmène pauvrement dans son voyage vers l’éternité
et qu’on l'inhume très modestement (Ruch
muzyczny, 1861, p. 654) [sa fille : il s'agit ici de Louise, morte en 1855 ; il omet Emilie, morte en 1827]
[Page 17]
[Page 17]
Nommé [?] en 1810 professeur de langue française au Lycée de
Varsovie, nouvellement créé, il y resta jusqu’à la fermeture de cette
école. Outre cela, après avoir occupé à partir de 1820 la même fonction à l’école
militaire d’application, et finalement au séminaire catholique, il passa le
reste de ses jours dans une retraite domestique, vivant à la fin de d’une
petite pension, jusqu’à sa mort en 1844. A l’heure actuelle, on trouve encore quelques
élèves [devenus] grisonnants de N. Chopin, qui se rappellent son nom avec
respect et tendresse.
Dieu bénit, au sens strict du
mot, son couple, lui faisant don non pas de propriétés et de biens temporels, mais de quatre
enfants, dont chacun s’est distingué par de hautes capacités et de grandes
qualités d’esprit et de cœur, et dont un a conféré au nom de sa famille une
gloire immortelle. »
Analyse
1) Aspect stylistique
Par rapport à son contemporain Karasowski, Marcel Szulc écrit avec un parti pris d’archaïsme, tant en ce qui concerne l’orthographe que le lexique.
Par rapport à son contemporain Karasowski, Marcel Szulc écrit avec un parti pris d’archaïsme, tant en ce qui concerne l’orthographe que le lexique.
2) Les éléments biographiques relatifs à Nicolas Chopin
a) naissance en 1770 ;
b) arrivée en Pologne en 1787, venant de Nancy ;
c) deux tentatives de retour en France, empêchés par la
maladie ; ces épisodes sont situés dans la période 1792-1793 (avant 1794) ;
d) entrée dans la Garde nationale et épisode de Praga (1794) ;
e) préceptorat chez la starostina Łączyńska puis chez la
comtesse Skarbek ;
f) mariage avec Justyna ;
g) professorat au lycée de Varsovie ;
h) professorat à l’école d’application et au séminaire ;
i) retraite.
On retrouve donc, mais sous une forme résumée et souvent
elliptique ce qu’écrit Maurice Karasowski dans son livre publié en 1877 ;
on trouve même quelques formulations très proches ; cette parenté pourrait
venir de l’article écrit par Karasowski dans les années 1860, intitulé Młodość Fryderyka Szopena (La jeunesse
de Frédéric Chopin), 1862 et 1869.
3) L’ascendance polonaise de Nicolas Chopin
C'est le seul élément original chez Szulc par rapport à Karasowski :
C'est le seul élément original chez Szulc par rapport à Karasowski :
« Inne podanie niesie, że Chopin był potokiem dworzanina polskiego, który przeniósłszy się z
Leszczyńskim do Lotaryngii, przybrał tamże nazwisko francuskie. » (« Un autre récit rapporte que Chopin
était le descendant d’un courtisan polonais, qui étant venu en Lorraine avec
Leszczynski, y adopta un nom français. »).
Szulc ne semble pas reprendre cette idée à son compte (le sens que Szulc donne au mot podanie n’est pas clair ; il s'agit peut-être d'un terme péjoratif, « mythe, légende ») ;
le problème est qu’il ne cite pas sa source.
4) Comparaison des formulations de Szulc et de Karasowski
Si on compare le texte de Marcel Szulc (1873) et celui de Maurice Karasowski, Młodość Fryderyka Szopena dans sa version de 1862 (une autre version a été publiée en 1869), on constate des analogies, qui laissent penser que Szulc démarque ici le texte de Karasowski (peut-être à partir de la version de 1869, qui ne doit pas être très différente de celle de 1862) : l’agencement général est le même, et on retrouve les phrases de Karasowski dans le remaniement stylistique de Szulc. Celui-ci fait d’ailleurs une fois explicitement référence à Karasowski.
Si on compare le texte de Marcel Szulc (1873) et celui de Maurice Karasowski, Młodość Fryderyka Szopena dans sa version de 1862 (une autre version a été publiée en 1869), on constate des analogies, qui laissent penser que Szulc démarque ici le texte de Karasowski (peut-être à partir de la version de 1869, qui ne doit pas être très différente de celle de 1862) : l’agencement général est le même, et on retrouve les phrases de Karasowski dans le remaniement stylistique de Szulc. Celui-ci fait d’ailleurs une fois explicitement référence à Karasowski.
Voici les éléments de cette comparaison (K. pour Karasowski,
1862, S. pour Szulc, 1873)
a) de la Lorraine à la Pologne
K « Wiadomo że w Lunewillu i Nancy przebywał jako
panujący książę Lotaryngii nasz Stanisław Leszczyński. Kiedy Mikołaj przyszedł
na świat, wspomnienie tego króla filozofa, żyło jeszcze w świeżej wszystkich
tamtejszych mieszkańców pamięci. Chopin jak wielu innych ukształceńszych
Lotaryńczyków, znał poczęści dzieje Polski, której zawdzięczali panującego
zacnie nad swym małym krajem nieszczęśliwego monarchę »
S. « król filozof, nieszczęśliwy Stanisław Leszczyński,
na dożywotnim po niefortunnych w kraju kolejach osadzony tronie. Pamięć tego
monarchy Lotaryńczycy z wdzięcznością zachowywali, imię jego z czcią i
błogosławieństwem wymawiali. Nie dziw przeto, że młodego Francuza
owładnęła szczera chęć i gorące pragnienie poznania dokładniejszego
Polski »
On remarquera l’utilisation commune de la formule król filozof (« roi
philosophe ») à propos de Stanislas Leszczynski.
b) l’arrivée à Varsovie et la Diète de Quatre ans
K. « Mikołaj Chopin przybył do Warszawy [...] w chwili
rozpoczęcia pamiętnego na zawsze czteroletniego sejmu »
S. « Chwila przybycia jego przypadła na czas sejmu
czteroletniego »
c) les deux maladies de Nicolas Chopin
K. « dwa razy chcąc wyjechać z Polski, na samym jej
progu, na granicy, zapadał w ciężką chorobę, niepozwalającą mu odbywania
dalszej drogi. Gdy później zapytywano go, dlaczego nie myśli już o powrocie do
Francyi, zwykł był odpowiadać: „Próbowałem dwa razy to uczynić i zachorowawszy,
o mało życia nie straciłem; widać że przeznaczenie chce, ażebym pozostał już w
Polsce na zawsze; zgadzam się więc z wolą Opatrzności i zostaję" »
S. « Dwukrotnie się do powrotu zabierał; ale zawsze,
czy to skutkiem trafu, czy zrządzeniem Opatrzności, na samém wyjesdném, na
saméj Polski granicy, w niebezpieczną i ciężką zapadając niemoc, zostawać
musiał w ziemi łez i ucisku. Nareszcie pogodziwszy się z losem »
d) succès de Nicolas comme précepteur
K. « Człowiekowi tak wykształconemu jak on, łatwo było
w Warszawie znaleźć przyzwoite utrzymanie; jakoż najznaczniejsze domy polskie
otwarły mu gościnne swe wrota, wzywały go ażeby chciał przyjąć posadę guwernera
lub nauczyciela tak niezbędnego wówczas jak i dzisiaj języka francuzkiego. »
S. « Człowiek z tak niepospolitém, jak on,
wykształceniem, posiadający dokładną znajomość języka francuskiego i jego
literatury, przytém uprzejmy, miły, w obejściu słodki, musiał niebawem
odpowiednie swym zdolnościom naleść pomieszczenie. Najzamożniejsze rodziny
polskie prosiły go, aby przyjął u nich posadę nauczyciela domowego »
e) la Garde nationale et le siège de Praga
K. « Podczas pamiętnego oblężenia Pragi, Mikołaj Chopin
jako setnik gwardyi narodowej, był tam z kompanią swoją na służbie; gdyby nie
to że na kilka godzin przed jej zdobyciem został zluzowanym przez inny oddział,
byłby może jak wielu innych, znalazł tam grób dla siebie. »
S. « W czasie bowiem oblężenia Pragi mianowany
setnikiem pełnił z swym oddziałem służbę wojskową, i gdyby kilka godzin przed
zdobyciem tego przedmieścia nie był zluzowanym, nie ulega wątpliwości, iż wraz
z tysiącami innych obrońców na wałach okrutną byłby poległ śmiercią »
f) le séjour chez les Skarbek et le mariage
K. « W roku 1806, przebywając w Kujawach w zamożnym
tamże domu hrabiów Skarbków, jako guwerner ich syna Fryderyka, zasłużonego
dzisiaj krajowi z literackiego swego żywota, poznał tam pannę Justynę
Krzyżanowską i połączył się z nią węzłem małżeńskim »
S. « dom hr. Skarbkowéj, gdzie przyjął miejsce guwernera
przy młodym Fryd. hr. Skarbku, tak zaszczytnie znanym w dziejach piśmiennictwa
polskiego. W czasie pobyta u téj rodziny poznał w r. 1806 pannę zacnego, acz
nie bogatego rodu, Justynę Krzyżanowską i pojął ją za żonę »
Création : 27 juin 2013
Mise à jour : 6 avril 2014
Révision : 24 août 2017
Auteur
: Jacques Richard
Blog :
Sur Frédéric Chopin Questions historiques et biographiques
Page : 79 Marcel Szulc 2 Fryderyk Chopin, chapitre 1
Lien : http://surfredericchopin.blogspot.fr/2013/06/m-szulc-2-fryderyk-chopin-chapitre-1.html
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire